પાણીમાં આયુર્વેદિક ઔષધિ પીવું એ એક પ્રાચીન પ્રથા છે જેનો ઉપયોગ નિસર્ગોપચારમાં વર્ષોથી બીમારીની સારવાર માટે કરવામાં આવે છે. જડીબુટ્ટીઓ અને મસાલાઓની સરળ ઉપલબ્ધતાને કારણે, આ હીલિંગ વોટર ઘરે બનાવી શકાય છે. આ તબીબી પાણી તૈયાર કરવાનું કારણ એ છે કે જડીબુટ્ટીઓ અને મસાલાઓને પાણીમાં રેડતા, તેમાં રહેલા તેલ પાણીમાં ભળી જાય છે, જેમાં ઘણા પ્રકારના રોગનિવારક ગુણધર્મો છે.
પાણીને આયુર્વેદમાં એક શક્તિશાળી રોગનિવારક સાધન તરીકે માનવામાં આવે છે અને તેમાં કેટલીક ઔષધિઓ અથવા મસાલા પલાળીને તેની ઉપચાર શક્તિને વધારે છે. આ ડાયાબિટીઝના દર્દીઓમાં બ્લડ સુગરનું સ્તર નિયંત્રિત કરવામાં મદદ કરે છે. સહેજ કડવો અને પીળો મેથીનો દાણો, જેનો ઉપયોગ સામાન્ય રીતે દરેક ભારતીય ઘરના ખોરાકમાં થાય છે, તે ઔષધીય ગુણધર્મોનો ભંડાર છે અને આરોગ્યની અનેક સમસ્યાઓનો ઉપચાર કરી શકે છે. તે એન્ટીઓકિસડન્ટ અને બળતરા વિરોધી ગુણધર્મોથી ભરેલું છે.
વિજયસારને ભારતમાં મલબારકીનો તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. ડાયાબિટીઝને અંકુશમાં રાખવા માટે વિજયસાર સૌથી લોકપ્રિય ઔષધિ છે. તે આયુર્વેદમાં વિવિધ પ્રકારના રોગો જેવા કે મેદસ્વીપણું, ઝાડા અને ખરજવું વગેરેની સારવાર માટે વ્યાપકપણે ઉપયોગમાં લેવાય છે. વિજયસારમાં એપિકેટિન, મર્સુપ્સિન અને ટેરોસોપિન જેવા સંયોજનો છે જે ડાયાબિટીઝના દર્દીઓમાં બ્લડ ગ્લુકોઝ ઘટાડવામાં મદદ કરે છે. તે સ્વાદુપિંડના બીટા કોષોને કુદરતી રીતે ઇન્સ્યુલિન ઉત્પન્ન કરવા માટે જીવંત બનાવે છે. વિજયસારને રાત્રે પાણીમાં નાખો અને સવારે આ ઔષધીય પાણી પીવો.
આખી રાત પાણીમાં મેથી નાખવાથી પીળો રંગ આવે છે. મેથીનું પાણી શરીરમાં પાણીની જાળવણી અટકાવવામાં ખૂબ ઉપયોગી છે. તે પ્રસૂતિને પણ રોકે છે. મેથીના દાણામાં હાજર એમિનો એસિડ સંયોજનો સ્વાદુપિંડમાં ઇન્સ્યુલિનના સ્ત્રાવને વધારવામાં મદદ કરે છે. મેથીનો ઉપયોગ સુગંધ અને સ્વાદને કારણે કોફીના નોન-કેફીનવાળા વિકલ્પોની જગ્યાએ કરવામાં આવે છે. ઘરે બનાવેલી પીણા અને દવાઓમાં પણ મેથી ઉપયોગી છે.
કેરળમાં પાથિમુગમ અથવા ઇન્ડિયન રેડ વુડ પાણીમાં પલાળવામાં આવે છે જે એક લોકપ્રિય તરસ કાઢવા માટેનું પીણું છે. ઝાડની છાલનો ઉપયોગ ઔષધીય લાભ મેળવવા માટે થાય છે. આ હળવા ગુલાબી રંગના પાણીનો ઉપયોગ કિડનીની વિકાર, ત્વચાના રોગો, કોલેસ્ટરોલ, લોહી શુદ્ધિકરણ અને ડાયાબિટીઝની સારવાર માટે થાય છે.
તુલસી પવિત્ર માનવા ઉપરાંત, તે તેના ઔષધીય ગુણધર્મો માટે પણ લોકપ્રિય છે. પાણીમાં પલાળેલા તુલસીના પાન ત્વચા માટે ખૂબ ફાયદાકારક છે અને સ્વાસ્થ્ય સંબંધી અનેક સમસ્યાઓ પણ મટાડે છે. તુલસીમાં એન્ટિબાયોટિક, એન્ટિ-ફંગલ અને એન્ટીબેક્ટેરિયલ ગુણ હોય છે જે તાવ અને શરદીથી બચાવવામાં મદદ કરે છે, સાથે જ તમારી ત્વચા અને વાળને સ્વસ્થ રાખે છે. તુલસીનું પાણી મૂત્રવર્ધક પદાર્થનું કામ કરે છે અને કિડની માટે પણ ફાયદાકારક છે. તે લોહીમાં યુરિક એસિડનું સ્તર ઘટાડવામાં મદદ કરે છે અને કિડનીને સાફ કરે છે.
તજનું પાણી, ભોજન પછી પાચક તંત્રમાં કાર્બોહાઇડ્રેટ્સના ભંગાણની પ્રક્રિયાને ધીમું કરીને લોહીમાં શર્કરાના સ્તરને ઘટાડવામાં મદદ કરે છે. તજ માં રહેલ એન્ટિમાઇક્રોબાયલ ગુણધર્મો દાંતના સડો અને દુર્ગંધયુક્ત શ્વાસને પણ અટકાવે છે. તજના ઝાડની આંતરિક છાલથી તજ મસાલા તૈયાર કરવામાં આવે છે. તે સદાબહાર છોડ છે જે મુખ્યત્વે ઉષ્ણકટીબંધીય પ્રદેશોમાં જોવા મળે છે. તજનું ઝાડ 18 મીટરની ઉચાઇ સુધી વધી શકે છે. તજનાં ઝાડનાં પાન ખાવામાં મસાલા તરીકે વપરાય છે.
ધાણા વિવિધ વાનગીઓમાં સ્વાદ વધારવા માટે વ્યાપકપણે ઉપયોગમાં લેવાય છે. ધાણાના બીજમાં છોડ-તારવેલા રાસાયણિક સંયોજનો હોય છે જેમાં એન્ટીઓકિસડન્ટ અને આરોગ્ય પ્રોત્સાહન ગુણધર્મો વધારે હોય છે. કોથમીર બીજનું પાણી પાણીની રીટેન્શનને રોકવામાં મદદ કરે છે અને પાણી ઠંડું થતાં એસિડિટીને મટાડે છે. સિટ્રોનેલોલ કોથમીર બીજના પાણીમાં ભળે છે જે એન્ટિસેપ્ટિક તરીકે કામ કરે છે અને આ કારણોસર તે મોંના અલ્સરની સારવાર કરવામાં મદદ કરે છે.
તજ સામાન્ય રીતે ભારતીય રસોડામાં જોવા મળે છે. તેના નામની જેમ, તેનો સ્વાદ પણ મીઠો હોય છે અને તે સુગંધિત પણ હોય છે. તે એક લોકપ્રિય મસાલા છે જે ઝાડની આંતરિક છાલથી બનાવવામાં આવે છે. તજ ની એન્ટીઓકિસડન્ટોથી ભરેલું છે અને શરીરને ફ્રી રેડિકલ્સના કારણે થતા ઓક્સિડેટીવ નુકસાનથી સુરક્ષિત કરે છે. તેના બળતરા વિરોધી ગુણધર્મો શરીરને ચેપ અને પેશીઓના નુકસાનથી સુરક્ષિત કરે છે.
ત્રિફલા અથવા ત્રિફલા ચુર્ણા એક હર્બલ મિશ્રણ છે જે એક કરતા વધારે ઔષધિઓમાંથી બનાવવામાં આવે છે. ચારક સંહિતાએ બોરમાં ત્રિફલાના સ્વાસ્થ્ય લાભોનો પણ ઉલ્લેખ કર્યો છે. ત્રિફલા આમળા , વિભીતકી અને હરતાકીના મિશ્રણ દ્વારા તૈયાર કરવામાં આવે છે. ત્રિફલા તેના રેચક ગુણધર્મોને કારણે કબજિયાતની સારવાર કરવામાં મદદ કરે છે. તે સામાન્ય રીતે બજારમાં પાવડર સ્વરૂપમાં જોવા મળે છે.
પાણી સાથે ભળેલા ત્રિફલાનો ઉપયોગ આંતરડાની ગતિને નિયંત્રિત કરવા અને કબજિયાત ને મટાડવા માટે થાય છે. ત્રિફલા શરીરમાંથી ઝેર દૂર કરવામાં મદદ કરે છે અને ત્વચાને કુદરતી રીતે તેજસ્વી બનાવે છે. તેમાં હાજર એન્ટીઓકિસડન્ટો શરદી, ફ્લૂ અને અન્ય રોગો સામે પ્રતિરક્ષા વધારવામાં મદદ કરે છે. તમે ગરમ પાણીમાં ત્રિફળા પાવડર મેળવી શકો છો અને તેને નિયમિત પી શકો છો.