કળથી એક વિસરાઈ ગયેલું કઠોળ ધાન્ય છેઃ એને ફણગાવીને ખોરાકમાં લેવાથી ખૂબ જ અસરકારક લાભો થાય છે. ગામડામાં હજુ પણ કળથીનું બાફીને શાક ખવાય છે. આખી રાત પાણીમાં પલાળીને સવારે અથવા બપોરે કૂકરમાં બાફી પછી તેનું મગ, મઠ, અડદ કે અન્ય કઠોળની માફક શાક થાય છે.
કળથીને સંસ્કૃતમાં કુલત્થ, હિંદીમાં કુલથી, અંગ્રેજીમાં હોર્સગ્રામ. કળથી કઠોળ વર્ગમાં આવે છે. આજથી પચાસેક વર્ષ પહેલાં ગામડામાં કળથી શાક તરીકે અઠવાડીયામાં એક બે વખત લોકોના ઘરોમાં બનતી હતી. તે અડદ જેવી હોય છે. જોવામાં લાલ રંગની હોય છે અને તેની દાળ બનાવીને રોગીઓને આપવામાં આવે છે. કળથીને પથરીનાશક ગણાવવામાં આવી છે. કિડનીની પથરી અને પિત્તાશયની પથરી માટે ફાયદાકારક ઔષધિ છે. આયુવર્વેદમાં ગુણધર્મ અનુસાર કળથીમાં વિટામિન એ હોય છે. તે શરીરમાં વિટામિન એની પૂર્તિ કરી પથરીને રોકવામાં મદદરૂપ બને છે. બજારમાં તે કોઇપણ કરિયાણાની દુકાનમાં સરળતાથી મળી રહે છે.
તેનો ઉપયોગ ઉકાળો, તેની દાળ, સૂપ કે શાક નિયમિત લેવામાં આવે તો પથરી તૂટી તેના ટુકડા થઈ ઝીણી ઝીણી બની પેશાબ વાટે બહાર નીકળી જાય છે અને વ્યક્તિને પથરીથી મુક્તિ મળે છે. તેથી જ કળથીને આપણે રસોઈમાં સામેલ કરવી જોઈએ.કળથીના સેવનથી પથરી તૂટીને કે ઓગળીને નાની થઇ જાય છે જેનાખી પથરી સરળતાથી મૂત્રાશયમાં જઇને પેશાબના માર્ગે બહાર નીકળી જાય છે. તેના સેવનથી પેશાબની માત્રા અને ગતિ વધી જાય છે જેનાથી રોકાયેલા પથરીના કણ પર વધુ દબાણ પડવાને કારણે તે નીચેની તરફ ખસીને બહાર થઇ જાય છે.
ફાઈબરની ભૂમિકા અહીં પણ જોઇ શકાય છે. ફાઈબર એ પેટ માટે જરૂરી પોષક તત્વો છે, જે પાચનની પ્રક્રિયાને સરળ બનાવવાની સાથે કબજિયાત જેવી સમસ્યાઓથી પણ છુટકારો મેળવી શકે છે. એટલે કળથી ની દાળ સારા પાચન માટે ખાઓ.
ડાયાબિટીઝનો સામનો કરવા માટે કળથી ની દાળ ફાયદાકારક છે. રિપોર્ટ અનુસાર, આ દાળમાં એન્ટીઓકિસડન્ટ ગુણધર્મો ભરપુર હોય છે, જે ડાયાબિટીઝના જોખમને ઘટાડવામાં મદદરૂપ થઈ શકે છે. વૈજ્ઞાનિકોનું માનવું છે કે કળથી ની દાળ ટાઇપ 2 ડાયાબિટીઝ પર પણ સકારાત્મક અસર છોડી શકે છે.
વજન ઘટાડવા માટે પણ કળથીની દાળ ખાવાના ફાયદા જોઈ શકાય છે. આ દાળ ફાઇબર તત્વોથી ભરપુર છે, જે શરીરના વજનને નિયંત્રિત કરવાનું કામ કરે છે. રિપોર્ટ અનુસાર ફાઇબરથી ભરપૂર ખોરાક મેદસ્વીપણાના વધતા સ્તરને ઘટાડવા માટે કામ કરી શકે છે. તેમાં હાજર સ્ટાર્ચનું પાચન ખૂબ ધીમું છે, તેથી જલ્દીથી ભૂખ લાગતી નથી. ઉપરાંત, કળથી ચરબી બર્નિંગ એજન્ટ તરીકે કામ કરી શકે છે. વજન ઘટાડવા માટે કળથી દાળનો સૂપ પીઈ શકાય છે.
શરદી અને તાવ જેવી શારીરિક સમસ્યાઓનો સામનો કરવા માટે કળથી ની દાળ ઉપયોગી છે. આ દાળનો ઉપયોગ સદીઓથી તાવ અને શરદી માટે પરંપરાગત દવા તરીકે કરવામાં આવે છે. કળથી ની દાળ શરદી અને તાવથી છુટકારો મેળવવા માટે તો કામ કરે જ છે, પરંતુ ગળાના ચેપને દૂર કરવા માટે પણ કામ કરી શકે છે. બીજા અહેવાલ મુજબ કળથી ની દાળનું પાણી શરદી અને ખાંસીથી છુટકારો મેળવી શકે છે.
કબજિયાત જેવી સમસ્યાઓથી છૂટકારો મેળવવા માટે કળથી ની દાળનું સેવન કરી શકાય છે. જેમ આપણે પહેલા કહ્યું છે કે, કુલ્થી દાળ ફાઇબરથી ભરપૂર છે, જે કબજિયાતને દૂર કરવા માટે કામ કરી શકે છે. ફાઈબર સ્ટૂલને નરમ પાડે છે અને આંતરડાની ચળવળની પ્રક્રિયાને સરળ બનાવે છે.
ત્વચા માટે કળથી ની દાળના ફાયદા ઘણા છે. એક અહેવાલ મુજબ, આ દાળને પીસીને વાપરવાથી ત્વચાની ફોડલીઓ દૂર થાય છે. આ સિવાય કુલ્થી દાળમાં ફ્લેવોનોઇડ્સ જોવા મળે છે, જે ત્વચાને સૂર્યના નુકસાનકારક અલ્ટ્રાવાયોલેટ કિરણોથી બચાવવા માટે કામ કરી શકે છે.